Unia Europejska - Europejski Fundusz Rozwoju RegionalnegoPromocja Zimowa!| Sztukateria WMB -15%| Reszta -10%|promocja trwa do 31.03.2024
tel: +48 32 415 45 93
tel. kom: +48 606 228 167
tel. kom: +48 600 850 367
tel. kom: +48 602 395 202
email: wmb@wmb.pl

Słownik pojęć architektonicznych

Ambit

w budowlach sakralnych obejście wokół prezbiterium ramienia transeptu

Absyda (apsyda)

Otwarta do wnętrza dobudówka o planie półkolistym lub wielobocznym, kończąca prezbiterium, nawę, kaplicę lub dodana do ramienia transept.

Aediculum

Obramienie drzwi, okna, nagrobka itd. w formie segmentu porządku architektonicznego o dwóch półkolumnach lub pilastrach, zwieńczonego frontone.

Alkierz

Pierwotnie małe pomieszczenie w narożu budynku, później również mała, wyodrębniona w bryle narożna dobudówka (zwłaszcza dworu szlacheckiego)

Alkowa

Wnęka, w której stoi łóżko, ozdobnie wydzielona z pokoju sypialnego

Arabeska

Linearny ornament o motywach wici roślinnej.

Archiwolta

Profilowane, często ozdobne obramienie łuku - głównie nad portalami.

Arkada

Łuk wsparty na filarach lub na kolumnach.

Atlant

Postać męska podtrzymująca belki stropu, okapu, balkonu itp.

Attyka

Niska ścianka ponad gzymsem koronującym budynek, rozwiązywana jako balustrada bądź zasłona poddasza; do drugiego rodzaju należy tzw. attyka polska, składająca się z rozczłonkowanej wnękami ścianki (fryz) oraz dekoracyjnego zwieńczenia (grzebień) z ozdobnego blankowania, wolut, obelisków, posągów itd.

Baptysterium

Chrzcielnica, wyodrębniona część do obrządków chrzcielnych.

Basteja

Nowożytna budowla obronna; przysadzista o dużej średnicy, zwykle okrągła lub wieloboczna, flankująca inne basteje i łączące je mury.

Bastion

Nowożytna budowla obronna; przysadzista, pięcioboczna o głównej pozycji strzelniczej na górnej otwartej platformie.

Baszta

Antyczna i średniowieczna budowla obronna; prostokątny występ muru, zwykle od niego nieco wyższy, otwarty od środka.

Baza

Baza - Oprofilowana podstawa trzonu kolumny, pilastra lub filara.

Bieg

Nieprzerwany ciąg schodów.

Blankowanie

Zębate zwieńczenie muru obronnego, baszty itd., kryjące od zewnątrz chodnik lub pomost dla broniących.

Boniowanie

Boniowanie - Wywodzący się z rustyki dekoracyjny podział powierzchni muru za pomocą żłobków poziomych, ewentualnie również i pionowych, odcinających na ścianie pozorne ciosy.

Cios

Kamień ozdobny do celów budowlanych w formie sześcian.

Cokół

Cokół Masywna podstawa kolumny, filara, posągu itd., bądź naśladująca jego formy wyodrębniona podbudowa ściany, również i pilastra

Dach krokwiowy

Dach skonstruowany z par pochyłych belek (krokwie), tworzących wraz z łączącą je dołem poziomą belką trójkątne wiązar.

Dach mansardowy

Dach łamany: tzn. łamany w ten sposób, że górne jego płaszczyzny są mało pochyłe, a dolne strome i często kryjące użytkowe poddasz.

Dach polski łamany

Polski odpowiednik dachu mansardowego, charakteryzujący się jednakową stromizną połaci, występował w niemonumentalnej architekturze miejskiej i rezydencjalnej co najmniej od poł. XVII w.

Faseta

We wnętrzu zaokrąglone przejście od ściany do sufitu, zwykle wyodrębnione profilowaniem.

Filar

Filar- Masywna, pionowa podpora, wolno stojąca lub wtopiona w ścianę.

Fresk

Malarstwo ścienne wykonane na świeżym tynku. Farba penetruje w mokry tynk zapewniając długotrwałość i stabilność techniczną obrazów.

Fronton (tympanon)

Wywodzące się ze szczytów antycznych świątyń oprofilowane, trójkątne (rzadziej półkoliste) zwieńczenie zestawu porządku architektonicznego.

Fryz

  1. poziomy pas ornamentalny;
  2. zob. też porządek architektoniczny

Głowica (kapitel)

Głowica - Dekoracyjnie opracowany wieńczący element kolumny lub pilastra.

Groteska

Linearny ornament wici roślinnej, połączonej z festonami owocowymi, motywami architektonicznymi, maskami, przedstawieniami ludzkimi, zwierzęcymi itp.

Gurt (pas)

Zgrubienie sklepienia w postaci płaskiego łuku, podłożonego jakby pod jego powierzchnię.

Gzyms

Gzyms - Poziomy profil wieńczący porządek architektoniczny bądź w ogóle budowlę (gzyms koronujący), niekiedy również obiegający ściany dla zaakcentowania podziału na kondygnacje (gzyms kordonowy); zob. porządek architektoniczny.

Kapitel

Zob. głowica

Kartusz

Dekoracyjne tło i obramienie np. tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej lub innej eksponowanej płaskorzeźby.

Kaseton (skrzyniec)

Na stropie, podniebieniu łuku lub sklepieniu element podziału na wgłębne pola, rozdzielone pasami, profilami lub żebrami.

Kolumna

Kolumna- Podpora, posiadająca okrągły lub wieloboczny trzon, zwieńczony wyodrębnioną głowicą i zwykle wsparty na wyodrębnionej bazie.

Koncha

  1. wnęka półkolista w planie (np. absyda), sklepiona półkopułą;
  2. półkopuła

Krypta

Kaplica podziemna, często pod prezbiterium, bez okien, początkowo przeznaczona na przechowywanie relikwii, później także na cele grzebalne.

Kurtyna

Odcinek muru lub wału obronnego pomiędzy basztami, bastejami lub bastionami.

Laska, laskowanie

  1. pionowy element podziału gotyckiego okna;
  2. w profilowanym gotyckim obramieniu element okrągły, bardziej wyodrębniony i stanowiący osnowę jego kompozycji

Lizena

Płaski pas dzielący pionowo ścianę.

Loggia

Sklepione, wsparte na arkadach podcienie lub półotwarta galeria.

Lukarnia

Małe okienko w dachu - często w ozdobnym obramieniu, kryte ozdobnym zadaszeniem.

Luneta

Rodzaj sklepienia uzupełniającego sklepienie główne, a pokrywajacego występy wnętrza, przestrzenie nad otworami itp.

Maswerk

Sredniowieczne ażurowe wypełnienie ostrołuku okna (nadświetla lub płyciny), bardzo dekoracyjne - wykonane przeważnie w kamieniu.

Mezzanino

Niskie piętro nad główną, wysoką kondygnacją budynku; niekiedy również małe, o poziomych proporcjach okienka tego piętra.

Moduł

Podstawowa jednostka w systemie proporcji budynku (również porządku architektonicznego), o długości każdorazowo dobieranej do jego skali.

Nawa

W kościele wyodrębniona dla wiernych większa część budowli. Nawa poprzeczna nazywana jest transeptem.

Pawilon narożny

W architekturze pałacowej duża, czworokątna dobudowa narożna, wyodrębniona w bryle.

Pilaster

Pilaster - Pionowy płaski element dekoracyjny ścian w formie pasa zwieńczonego głowicą i wspartego na bazie na podobieństwo kolumny.

Pinakiel

Gotyckie dekoracyjne zwieńczenie skarpy, baldachimu itd. w kształcie wieżyczki najeżonej pąkami.

Plafon

Obraz wstawiony w sufit lub malowany na nim.

Płycina

Wgłębione pole o charakterze dekoracyjnym w ścianach, boazeriach, drzwiach itp.

Portal

Portal - Dekoracyjnie rozbudowane ujęcie drzwi lub bramy lub okien.

Portyk

Przyjęty z fasady antycznej świątyni typowy motyw architektoniczny złożony z kolumnady i wieńczącego ją frontonu, występujący w postaci otwartego występu budynku bądź wstawiony w jego lico przed wgłębnym podcieniem jako portyk wgłębny, bądź też jako portyk ślepy, stanowiący tylko dekoracyjne rozczłonkowanie ścian.

Porządek architektoniczny

  1. odrodzona w renesansie antyczna osnowa kompozycji architektonicznej, zestawiana z kolumn (lub pilastrów) i wiążącego ją górą poziomego belkowania, złożonego z leżących kolejno na sobie architrawu, fryzu i gzymsu; pięć zasadniczych odmian porządków architektonicznych:
    1. dorycki,
    2. joński,
    3. koryncki,
    4. toskański
    5. kompozytowy
    różni się bogactwem i formą dekoracyjnego opracowania
  2. porządek mały ujmuje jedną kondygnację budynku,
  3. porządek wielki (kolosalny) obejmuje więcej kondygnacji budynku

Półkolumna

Kolumna częściowo wtopiona w ścianę.

Profil, profilowanie

Profil - Element rozczłonkowania architektonicznego złożony z biegnących równolegle żłobków, wałków, listew, opasek, itd.

Przęsło

Pionowy, zasadniczy składnik podziału ściany (zawarty między filarami, kolumnami itd.) lub sklepienia wyodrębnionego przez gurty czy wykształcone z nich żebra; również przestrzenny składnik wnętrza budynku ograniczony przez długość przęsła ściany i rozpiętość kryjącego je przęsła sklepiennego.

Przypora

Odciążająca ściana dostawiona do filara po przeciwnej stronie niż spływające nań sklepienie; łuk przyporowy.

Rustyka

Mur z wielkich ciosów o starannie obrobionych krawędziach, a w wewnętrznym polu półobrobionym, lub dekoracyjnie żłobionym, bądź też ociosanym na kształt szlifowanych drogich kamieni (rustyka diamentowa).

Ryzalit, zryzalitowanie

W elewacji budynku wysunięcie naprzód pewnej partii ściany.

Serliana (Palladiański motyw)

Zestaw porządku architektonicznego o trzech przęsłach - bocznych, zamkniętych belkowaniem i środkowym nakrytym łukiem.

Sgraffito

Dekoracyjna ściana polegająca na wyskrobywaniu zewnętrznych warstw suchego tynku i odsłanianiu warstw spodnich o kontrastowym - innym zabarwieniu.

Skarpa

Filar dostawiony na zewnątrz budynku dla jego podparcia albo odciążenia rozporu wewnętrznego sklepienia.

Sklepienie

Układy przestrzenno-konstrukcyjne:

  • kolebkowe (kolebka) o formie leżącego półwalca;
  • kolebkowe na pasach rozdzielone gurtami na przęsła;
  • krzyżowe o formie dwóch przenikających się prostopadle odcinków kolebek;
  • kolebkowo-krzyżowe o dłuższej kolebce przecinanej poprzecznie odcinkami kolebek;
  • kolebkowe z lunetami z wciętymi po bokach odcinkami małych kolebek;
  • trójdzielne założone na trójkącie przykrytym trzema przecinającymi się odcinkami kolebek;
  • sześciodzielne powstałe z krzyżowego o zdwojonych bocznych odcinkach kolebki;
  • żeglaste (żagiel, czeskie) powstałe z kopuły wtopionej w prostokątną podstawę;

układy dekoracyjne:

  • krzyżowo-żebrowe o żebrach akcentujących linie przenikania kolebek;
  • gwiaździste o dekoracyjnym rysunku gwiazd, tworzonych przez żebra na polach sklepienia żaglastego lub krzyżowego;
  • sieciowe o dekoracyjnym rysunku siatki, tworzonym przez żebra na polach sklepienia kolebkowego z lunetami lub żaglastego;
  • kryształowe o wiązkach drobnych ostrosłupów wcinanych w pole sklepienia żaglastego

Sterczyna

W architekturze gotyckiej pionowa laska zwieńczona uproszczonym pinaklem; sterczynowy szczyt o podziałach pola oraz sylwecie wzbogaconej sterczynami

Szczyt

Przedłużenie w górę ściany dla zakrycia trójkątnego otworu poddasz.

Trakt

W budynku rząd pomieszczeń równej głębokości; trakty liczy się od głównej ściany frontowej, w stosunku do której biegną one równolegle; stąd określenia: dom jedno-, dwu- i trzytraktowy, trakt frontowy, tylny itd.

Tryptyk

Ołtarz złożony z trzech skrzydeł - części środkowej - nieruchomej i bocznych - zamykanych "drzwi" ozdobionych rzeźbami i malarstwem.

Tympanon

  1. w arkadowym portalu półkolisty kamień nad prostokątnym wejściem;
  2. zob. fronton

Wątek - (wiązanie)

Sposób układu cegieł lub kamieni w murach budynków.

Wole oczka

Dekoracyjny motyw architektury antycznej i nowożytnej.

Woluta (ślimacznica)

Skręcone spiralnie naroże głowicy porządku jońskiego, używane również jako samodzielny motyw dekoracyjny.

Wspornik

Wspornik - Wysunięty z lica ściany mniej lub bardziej ozdobny profilowany element, podtrzymujący okap, sklepienie, posąg, itp.

Wykusz

Bezpośrednio związany z wnętrzem, nadwieszony na zewnętrznej ścianie budynku wieloboczny lub prostokątny występ o ściankach potraktowanych jak okna i balustrady.

Zwornik

Zwornik - Kamień wstawiony w miejscu zbiegu żeber sklepiennych, lub ozdobny element stosowany na środku okna lub drzwi.

Żebro

Profilowany element, przeważnie również o charakterze konstrukcyjnym, występujący wzdłuż linii przenikania się pól sklepienia i przenoszący obciążenia sklepienia na węzły konstrukcyjne.

Gzyms cokołowy

Gzyms cokołowy - to poziomy element architektoniczny, w formie pasa wysuniętego przed lico muru.Chroni ściany przed ściekającą wodą opadową. Wyróżnia się kilka rodzajów gzymsów; gzymsy zewnętrzne dzielą się na gzymsy wieńczące, międzypiętrowe lub inaczej zwane pasowe, oraz cokołowe. Gzymsy wewnętrzne to np. kominkowe, piecowe lub podokienne.

Gzyms wieńczący

gzymsy wieńczące - ich głównym zadaniem jest optyczne zakończenie budowli, a dodatkowo spełniają funkcję ozdobną i estetyczną.

Kroksztyny

Kroksztyn to zakończenie belki stropowej wystającej przed elewację (lico) budynku. Określenie to używane jest także w stosunku do podobnych z kształtu elementów architektonicznych podtrzymujących np. balkon.

Naczółek

Naczółek Najbardziej dekoracyjnym elementem okna jest gzyms nadokienny.
Ze względu na klasycyzującą formę architektoniczną (w większości wypadków) można użyć w stosunku do niego określenia naczółek.
Na początku XIX w. gzymsy nadokienne nie posiadały żadnych zdobień, nie różniły się od pionowych listw obejmujących ościeżnice, tworząc z nimi jednostajną prostokątną opaskę okna.
Najstarsze naczółki o formie trójkątnej znane są od początku lat 30. XIX w. Jest to forma najpopularniejsza, obecna do samego końca wieku.
Na przełomie 3 i 4 ćw. XIX w. obok tej typowej formy pojawiają się naczółki o większym bogactwie formy, trzymające się jednak określonej symetrii i sztywności. Nawiązują one do form roślinnych lub przybierają rodzaj korony wieńczącej okno.

+48 606 228 167+48 32 415 45 93Przejdź do sklepu
zamknij

W ramach naszej strony stosujemy pliki cookies. Ich celem jest świadczenie usług na najwyższym poziomie, w tym również dostosowanych do Twoich indywidualnych potrzeb. Korzystanie z witryny bez zmiany ustawień przeglądarki dotyczących cookies oznacza, że będą one umieszczane w Twoim urządzeniu. W każdej chwili możesz dokonać zmiany ustawień przeglądarki dotyczących cookies - więcej informacji na ten temat znajdziesz w polityce prywatności.